Thị trường lao động Việt Nam đang phải đối mặt với một nghịch lý rõ ràng: hàng nghìn người lao động bị sa thải trong khi nhiều doanh nghiệp vẫn đang thiếu nhân sự nghiêm trọng. Một khảo sát gần đây của Vieclam24h cho thấy có gần 3.000 người tham gia đã chia sẻ về tình trạng tâm lý của người lao động và sự gián đoạn kết nối giữa cung và cầu lao động trên thị trường.

Trong nửa đầu năm 2025, các ngành công nghệ và bán lẻ trên toàn cầu đã chứng kiến sự cắt giảm lao động đáng kể, với 72.000 lao động trong ngành công nghệ và hơn 64.000 việc làm trong ngành bán lẻ bị cắt giảm. Tại Việt Nam, hơn 2.500 nhân sự trong ngành ngân hàng bị tinh giản, và nhiều khu công nghiệp cũng báo cáo về việc cắt giảm quy mô lớn trong các ngành dệt may, da giày, và điện tử. Những con số này cho thấy làn sóng sa thải (layoff) đang trở thành xu hướng toàn cầu, không chỉ giới hạn trong các đợt khủng hoảng ngắn hạn mà đã trở thành một phần của chiến lược dài hạn của nhiều doanh nghiệp.

Tâm lý bất ổn trong người lao động đã làm gián đoạn mối liên kết giữa họ và doanh nghiệp. Gần 43,3% người lao động cho biết họ đang phải gánh thêm công việc, trong khi 42,8% lo sợ sẽ là người tiếp theo bị sa thải. Gần 30% người lao động đã mất niềm tin vào tổ chức, và 27,3% cảm thấy giảm động lực làm việc.

Báo cáo cũng chỉ ra rằng 77,4% doanh nghiệp được khảo sát cho biết tình hình tuyển dụng đang gặp khó khăn hơn so với cùng kỳ năm trước. Khó khăn nhất là nhóm nhân viên chính thức và thực thi (84,7%), tiếp theo là nhóm chuyên viên, cấp trung và trưởng nhóm (66,1%). Trong khi đó, 72,7% người lao động mất việc đã quay lại tìm việc, nhưng chỉ 24,7% tìm được công việc phù hợp trong thời gian ngắn.

Lao động lớn tuổi và lao động phổ thông đang phải chịu thiệt thòi nặng nề. Nhóm tuổi 45-54 là đối tượng bị cắt giảm nhiều nhất với tỷ lệ 9,5%, nhưng chỉ có 4,1% được giữ lại. Nhóm trên 55 tuổi gần như không còn hiện diện trong lực lượng lao động được giữ lại. Lực lượng lao động trẻ cũng thiếu cơ hội để gia nhập thị trường, với chỉ 23,4% doanh nghiệp có kế hoạch tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp hoặc thực tập sinh.

Kỳ vọng lệch pha giữa người lao động và doanh nghiệp đang khiến cung và cầu lao động càng khó gặp nhau. Người lao động đang tìm kiếm sự ổn định và các điều kiện làm việc có lợi hơn, trong khi doanh nghiệp lại ưu tiên các biện pháp như tăng kênh tuyển dụng và truyền thông thương hiệu nhà tuyển dụng.

Dù vậy, báo cáo cũng chỉ ra những tín hiệu tích cực từ người lao động và doanh nghiệp Việt. Thị trường đang hồi phục chậm và mang tính chọn lọc, nhưng 56,2% doanh nghiệp cho biết sẽ mở rộng quy mô nhân sự trong 6 tháng tới. Người lao động Việt Nam thể hiện tinh thần tích cực và khả năng thích nghi nổi bật so với xu hướng chung trên thế giới.

Để thu hẹp khoảng cách giữa người lao động và doanh nghiệp, cả hai phía cần chủ động thay đổi. Khi có sự lắng nghe và điều chỉnh từ cả hai bên, cung và cầu lao động mới có thể vận hành như một thể thống nhất thay vì tiếp tục đứng ở hai đầu không gặp nhau.

Trong bối cảnh hiện nay, dân số Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức lớn khi Tổng tỷ suất sinh (TFR) vào năm 2024 đã giảm xuống còn 1,91 con/phụ nữ, mức thấp nhất từng ghi nhận. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này được chỉ ra là do giá nhà đất tăng cao, khiến người trẻ gặp khó khăn trong việc “an cư” và từ bỏ kế hoạch lập gia đình, sinh con. Một xu hướng mới đang hình thành một cách lặng lẽ, đó là “Thế hệ 3 Không” – Không nhà, Không hôn nhân, Không sinh con.

Xu hướng này không chỉ phản ánh một phần thực tế mà còn đặt ra những thách thức lớn cho tương lai của Việt Nam. Đất nước đang tiến nhanh đến trạng thái “xã hội ít trẻ em” và đối mặt với nguy cơ rơi vào bẫy “già hóa trước khi giàu”. Từ kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, mức sinh giảm sâu thường rất khó phục hồi. Một yếu tố quan trọng và thầm lặng dẫn đến đà giảm sinh là giá nhà đất tăng phi mã. Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM, giá nhà ở đã vượt xa tầm với của người trẻ.

Không ít người trẻ hiện nay đã từ bỏ giấc mơ lập gia đình, chọn sống một mình, làm nghề tự do, và tận hưởng trải nghiệm cá nhân. Kết quả khảo sát cho thấy 62% người trẻ trì hoãn kết hôn vì lý do tài chính, trong đó mối lo lớn nhất chính là vấn đề nhà ở. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của cá nhân mà còn đặt ra những hệ lụy lớn cho xã hội như suy giảm năng suất lao động, thiếu hụt nguồn lực đóng góp vào bảo hiểm, y tế, và áp lực ngân sách cho chăm sóc người cao tuổi tăng mạnh.

Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011. Đến năm 2024, cả nước có khoảng 14,2 triệu người từ 60 tuổi trở lên. Con số này dự báo sẽ lên tới 18 triệu vào năm 2030, chiếm 25% dân số. Điều này đòi hỏi những giải pháp cấp thiết và toàn diện để giải quyết thách thức của già hóa dân số.

Chính sách nhà ở không chỉ là câu chuyện kinh tế, mà còn là điều kiện tồn tại của một quốc gia trong tương lai. Đã đến lúc cần nhìn thẳng vào vấn đề và hành động quyết liệt để giải quyết tận gốc vấn đề nhà ở, động lực cốt lõi để người trẻ an cư, lạc nghiệp và sinh con. Để khuyến khích người trẻ lập gia đình và sinh con, cần có chính sách hỗ trợ về nhà ở, như cho vay mua nhà với lãi suất ưu đãi hoặc hỗ trợ thuê nhà cho người trẻ. Đồng thời, cần có những chính sách hỗ trợ khác như hỗ trợ về giáo dục, việc làm và chăm sóc sức khỏe để giúp người trẻ yên tâm lập gia đình và sinh con.